Wstęp i wyjaśnienie podstawowych pojęć

Bandplan to określenie zapożyczone z języka angielskiego, oznaczające: rozplanowanie pasma. Znajomość bandplanu to podstawowa wiedza każdego radioamatora – można ją porównać do znajomości zasad ruchu drogowego. Jeśli nie posiadamy choćby podstawowej wiedzy, dotyczącej zasad poruszania się w przestrzeni publicznej – nie będziemy w stanie bezpiecznie poruszać się po ulicach. Jeśli nie znamy bandplanu – nie wiemy, jak wykorzystywać dostępne dla nas pasma, aby nie powodować zakłóceń i problemów.

Bandplan specyfikuje wiele istotnych informacji. Najważniejsze to:

• Specyfikacja zakresu (od/do) częstotliwości dostępnych dla radioamatorów
• W ramach każdego zakresu specyfikacja dozwolonych rodzajów pracy (emisji)
• Określenie, w niektórych wypadkach, dozwolonej mocy nadajnika
• Określenie specjalnego przeznaczenia niektórych częstotliwości
• Określenie zasady wykorzystania danego zakresu przez radioamatorów (np. zasada wyłączności, zasada drugiej ważności, zasada pierwszej ważności)

To tylko najważniejsze funkcje bandplanu. Jeśli wczytamy się dokładnie w informacje w nim zawarte, okaże się, że jest to kopalnia wiedzy. Wiedzy podstawowej i niezbędnej.

Prawie każdy krótkofalowiec w pierwszych latach aktywnej pracy na pasmach w widocznym miejscu przy stacji umieszcza wydruk bandplanu. Z biegiem czasu, wraz z nabywaniem doświadczenia znajomość bandplanu staje się czymś całkowicie naturalnym i oczywistym.

Krótkofalarstwo to specyficzne hobby, którego podstawy są regulowane międzynarodowymi przepisami. W tym zakresie najważniejszą instytucją jest ITU czyli International Telecommunication Union. Interesy radioamatorów całego świata na forum ITU reprezentuje IARU czyli International Amateur Radio Union. Z kolei interesy polskich krótkofalowców w ramach IARU reprezentuje Polski Związek Krótkofalowców. Taka organizacja krótkofalarstwa na międzynarodowym poziomie pozwala dbać o nasze prawa, umożliwia ochronę pasma amatorskich przed nieuprawnionym wykorzystaniem, umożliwia także uzyskiwanie nowych pasm itd. Należy pamiętać, że we współczesnym świecie częstotliwości widma radiowego są towarem – niejednokrotnie bardzo pożądanym. Jako radioamatorzy musimy chronić nasze częstotliwości i rozmawiać o dostępie do pasm na równi z instytucjami rządowymi czy komercyjnymi. Ten temat jest rozszerzony w tych rozdziałach „Elementarza”, które przybliżają funkcjonowanie ITU oraz IARU.

Międzynarodowy system zarządzania częstotliwościami ma jeszcze jedną zaletę: na całym świecie krótkofalowcy mają dostęp do tych samych zakresów częstotliwości. Tak można ogólnie powiedzieć, choć należy pamiętać, że od tej ogólnej zasady są odstępstwa. Dokładne zakresy częstotliwości dopuszczonych do wykorzystania przez radioamatorów mogą być nieco inne w różnych krajach. Zdarza się także, że niektóre pasma nie są w niektórych krajach w ogóle dostępne (np. pasmo 30 metrów). Są to jednak wyjątki od ogólnych, światowych reguł.

Polska jest członkiem ITU, a Polski Związek Krótkofalowców należy do IARU. Nie oznacza to jednak, że automatycznie wszystkie ustalenia podjęte na międzynarodowym forum zaczynają obowiązywać w Polsce. Dla polskich krótkofalowców kluczowe są przepisy polskiego prawa. W zakresie zakresów pasm amatorskich i sposób ich wykorzystania kluczowym dokumentem jest Krajowa Tablica Przeznaczeń Częstotliwości (KTPC). Jest to rozporządzenie państwowe – a raczej rozporządzenia – bo w miarę wprowadzania zmian wydawane są kolejne rozporządzenia uzupełniające. Opracowanie KTPC wynika wprost z Prawa telekomunikacyjnego.

Nasz polski bandplan wynika wprost z KTPC w zakresie pasm amatorskich. Dokument PDF, specyfikujący te zagadnienia można znaleźć na stronie Urzędu Komunikacji Elektronicznej:

ZAKRESY AMATORSKIE (na podstawie Krajowej Tablicy Przeznaczeń Częstotliwości)

Jak to wszystko pogodzić i czego się trzymać? Najlepiej tych informacji, które publikujemy poniżej. Jest to zestawienie specyfikujące zakresy dostępne dla polskich radioamatorów (wynikające z KTPC) oraz zalecenia IARU w zakresie sposobu wykorzystania poszczególnych pasma amatorskich.

Aby jednak było łatwiej, posłużmy się przykładem pasma 60 metrów. Odpowiednie krajowe przepisy, które otworzyły nam dostęp do tego pasma zostały opublikowane w połowie roku 2017. KTPC (patrz dokument UKE powyżej) następująco opisuje to pasmo:

Dla zrozumienia informacji umieszczonej w tej tabeli istotne jest przeczytanie przypisów, które znajdują się pod tabelą. Nie będziemy ich tutaj cytować (dokument warto pobrać ze strony UKE), ale wspomnimy o najważniejszych rzeczach. Przypis 5.133B informuje, że w paśmie tym w Polsce można używać maksymalnej mocy promieniowanej (e.i.r.p) 15 W (w innych krajach może to wyglądać nieco inaczej). Ponadto w kolumnie „Przeznaczenie” służba radiowa oznaczona jako „Amatorska” jest umieszczona na trzeciej pozycji. To oznacza, że radioamatorzy mogą wykorzystywać to pasmo na zasadach drugiej ważności. Inaczej mówiąc, w paśmie 60 metrów nie jesteśmy głównymi użytkownikami pasma i musimy zawsze ustąpić innym, stałym służbom. Wszystkie te informacje wynikają z przypisów do tabeli. Jeszcze raz warto powtórzyć: dokument opracowany przez UKE należy sobie pobrać na dysk, aby w razie potrzeby zaglądać do niego i weryfikować sposób pracy.

Teraz wobec tego spójrzmy na band plan IARU Region 1 (Polska należy do 1 Regionu IARU).

• CW: łączności CW są dopuszczone w całych zakresach pasm, poza częstotliwościami przeznaczonymi dla radiolatarni.
• Emisje wąskopasmowe: emisje zużywające maksymalnie 500 Hz szerokości pasma, w tym CW, RTTY, PSK itd.
• (##) Najwyższy odczyt częstotliwości dla emisji USB: 5363 kHz.

Tyle tytułem dość długiego wstępu. Poniżej zamieszczamy bandplan 1 Regionu IARU w zakresie fal krótkich. Tłumaczenie dokumentu (poza zakresem pasm 630 metrów oraz 60 metrów) zostało przygotowane przez Pawła Zakrzewskiego SP7TEV – Oficera Łącznikowego PZK-IARU, we współpracy z Zygmuntem Szumskim SP5ELA. Dziękujemy za udostępnienie gotowego materiału. Wykaz został uzupełniony o oznaczenie sposobu wykorzystania i maksymalnej mocy (jeśli dotyczy to danego pasma).

Oryginalny tekst (PDF) można pobrać ze strony IARU-R1: https://www.iaru-r1.org/wp-content/uploads/2019/08/hf_r1_bandplan.pdf.

Pasma fal krótkich Band Plan IARU Region 1

Pasmo 2200 metrów

Pasmo wykorzystywane przez radioamatorów na zasadzie drugiej ważności.

• UWAGI:
  • RR 5.67A Stacje służby amatorskiej używające częstotliwości w paśmie 135.7-137.8 kHz nie powinny przekraczać maksymalnej wypromieniowanej mocy 1 W (e.i.r.p.) i nie powinny powodować zakłóceń dla stacji służb radionawigacyjnych  pracujących w krajach podanych w No. 5.67. (WRC-07) (Cavtat 2008)
  • RR 5.67B Wykorzystanie pasma 135.7-137.8 kHz w Algierii, Egipcie, Iranie (Islamska Republika), Iraku, Libii, Libijskiej Arabskiej Dżamahirijji, Libanie, Arabskiej Republice Syryjskiej, Sudanie i Tunezji jest ograniczone do służb stałych oraz ruchomych służb morskich. Służba amatorska nie powinna być aktywna w wyżej wymienionych krajach w paśmie 135.7-137.8 kHz, co powinno być uwzględnione przez kraje dopuszczające jego użytkowanie. (WRC-07) (Cavtat 2008)

Pasmo 630 metrów

Pasmo wykorzystywane przez radioamatorów na zasadzie drugiej ważności.

• UWAGI:
  • nie wyspecyfikowano maksymalnej szerokości pasma; sugerowana wartość: 500 Hz
  • szczegóły przedstawione w bandplanie pasma powinny być rozumiane jako „proponowane wykorzystanie” (VA14_C4_Rec_02)
  • Przy wyborze częstotliwości do pracy szczególną uwagę należy zwrócić na wciąż funkcjonujące niekierunkowe radiolatarnie czyli Non Directional Beacons (NDB) wykorzystywane w służbie radionawigacyjnej!
  • Ograniczenie dla maksymalnej maksymalnej wypromieniowanej mocy wynosi 1 W (e.i.r.p.)

Pasmo 160 metrów

Wykorzystanie:

• zakres 1810 – 1850 kHz: wyłączność
• zakres 1850 – 2000 kHz: współdzielone

• (*)
  • Krótkofalowcy w krajach, które mają alokację SSB WYŁĄCZNIE poniżej 1840 kHz mogą nadal z niej korzystać, ale stowarzyszenia krajowe w tychże krajach są zobowiązane do podjęcia wszelkich niezbędnych działań przy udziale ich administracji wydających licencje w celu dostosowania przydziałów emisji fonicznej zgodnie z podziałem pasm 1. Regionu (Region 1 Bandplan). (Davos 2005)

Pasmo 80 metrów

Zasada wykorzystania: pasmo współdzielone.

• (*)
  • W przypadku braku łączności DX-owych, segmenty zawodów nie powinny obejmować wycinków 3500-3510 kHz lub 3775-3800 kHz. Stowarzyszenia członkowskie będą mogły ustalać inne (niższe) limity dla zawodów krajowych (w tych granicach).
  • Zakres 3510-3600 kHz może być wykorzystywany dla radiolatarni (bikonów) ARDF (CW) (Davos 2005)
  • Stowarzyszenia członkowskie powinny nawiązać kontakt z własnymi władzami telekomunikacyjnymi i wnioskować, aby nie przydzielano częstotliwości stacji innym niż amatorskie w segmencie pasma, który w ramach IARU został przypisany dla międzykontynentalnych łączności dalekiego zasięgu.

Pasmo 60 metrów

Pasmo wykorzystywane przez radioamatorów na zasadzie drugiej ważności.

• UWAGI
  • CW: łączności CW są dopuszczone w całych zakresach pasm, poza częstotliwościami przeznaczonymi dla radiolatarni.
  • Emisje wąskopasmowe: emisje zużywające maksymalnie 500 Hz szerokości pasma, w tym CW, RTTY, PSK itd.
  • (##) Najwyższy odczyt częstotliwości dla emisji USB: 5363 kHz.
  • Ograniczenie dla maksymalnej maksymalnej wypromieniowanej mocy wynosi 15 W (e.i.r.p.)

Pasmo 40 metrów

Pasmo wykorzystywane przez radioamatorów na zasadzie wyłączności.

Pasmo 30 metrów

Pasmo wykorzystywane przez radioamatorów na zasadach drugiej ważności.

• (*)
  • SSB może być wykorzystywane w sytuacjach kryzysowych związanych z zapewnieniem natychmiastowego bezpieczeństwa dla życia i mienia, wyłącznie przez stacje uczestniczące w obsłudze łączności kryzysowej.
  • Wycinek pasma od 10120 kHz do 10140 kHz może być wykorzystywany do transmisji SSB w strefie Afryki na południe od równika w czasie lokalnych godzin dziennych.
  • Biuletyny informacyjne w paśmie 10 MHz nie powinny być nadawane jakąkolwiek emisją.

Pasmo 20 metrów

Pasmo wykorzystywane przez radioamatorów na zasadzie wyłączności.

IBP = International Beacon Project

Pasmo 17 metrów

Pasmo wykorzystywane przez radioamatorów na zasadzie wyłączności.

IBP = International Beacon Project

Pasmo 15 metrów

Pasmo wykorzystywane przez radioamatorów na zasadzie wyłączności.

IBP = International Beacon Project

Pasmo 12 metrów

Pasmo wykorzystywane przez radioamatorów na zasadzie wyłączności.

IBP = International Beacon Project

Pasmo 10 metrów

Pasmo wykorzystywane przez radioamatorów na zasadzie wyłączności.

• UWAGI:
  • Stowarzyszenia członkowskie powinny powiadomić wszystkich operatorów, aby nie nadawali na częstotliwościach pomiędzy 29.300 and 29.510 MHz, aby zapobiec interferencjom z linkami satelita-ziemia (downlink) dla satelitów amatorskich.
  • Powinny być stosowane preferowane częstotliwości pracy NBFM co 10 kHz od 29.110 do 29.290 MHz włącznie. Dewiacja ± 2,5 kHz – wykorzystywana przy maksymalnej częstotliwości modulacji 2,5 kHz.
  • IBP = International Beacon Project

Bandplan pasm amatorskich powyżej 30 MHz

Podobne zasady opisują także sposób wykorzystania wyższych pasm dostępnych dla krótkofalowców. Szczegółowe bandplany tych pasm zostały doskonale opracowane i opublikowane na stronie internetowej Polskiego Klubu UKF: http://pk-ukf.org.pl/band-plany/. Warto odwiedzić stronę PK-UKF nie tylko ze względu na te dane, ale także dlatego, że jest tam wiele informacji dla pasjonatów pracy na wyższych częstotliwościach.

Poniżej publikujemy jedynie zakresy wyższych pasm amatorskich oraz dodatkowe informacje, wynikające z Krajowej Tablicy Przeznaczeń Częstotliwości.

Teraz, kiedy już znamy bandplan nie pozostaje nic innego poza stwierdzeniem: CU – do spotkania na pasmach…

>> CU. Elementarz krótkofalowca: Fale krótkie. Podział pasma. Propagacja (wersja PDF)

Tomek SP5UAF