Zestaw uruchomieniowy radia SDR Adalm-Pluto (Analog Device) otrzymałem do eksperymentów dzięki uprzejmości p. Michała Trzaskowskiego z firmy Richardson RFPD. Urządzenie to daje zupełnie nowe możliwości jeśli chodzi o współpracę z pierwszym geostacjonarnym satelitą amatorskim Es’hail-2. Żeby wymienić tylko kilka: dzięki dużej szerokości pasma odbiornika (do 6 MHz) jest możliwość odbioru także transpondera szerokopasmowego; można syntezować sygnał nadawczy; kit umożliwia realizację łączności full-duplex, czyli odbioru podczas nadawania (w tym trybie suma pasm odbioru i nadawania nie może przekraczać 6 MHz).

Zestaw Adalm-Pluto wymaga od użytkownika nieco doświadczenia z zaawansowaną elektroniką. Jego sercem jest scalony transceiver AD9363 z firmy Analog Devices przeznaczony do aplikacji komórkowych 3G/4G, pracujący w zakresie 325 MHz do 3,8 GHz. Za obsługę AD9363 i komunikację z użytkownikiem odpowiada układ System-on-Chip firmy Xilinx XC7Z010 zawierający programowalną macierz bramek FPGA oraz procesor typu ARM Cortex-A9, pracujący pod kontrolą Linuxa.

Po otrzymaniu zestawu Adalm-Pluto w pierwszej kolejności wykonałem aktualizację wewnętrznego firmware do najnowszej wersji, a następnie zrobiłem „hakerską” modyfikację zestawu, która umożliwia znaczne poszerzenie pasma odbieranych częstotliwości od zakresu 70 MHz do 6 GHz. Poprawka polega na emulacji pracy układu AD9363 w trybie pracy innego transceivera Analog Devices typu AD9364. Szczegóły jak to zrobić można znaleźć po polsku TUTAJ lub po angielsku TUTAJ.

Adalm-Pluto jest obsługiwany przez szereg programów SDR, osobiście preferuję SDR Console . Poniżej jest zrzut ekranu programu skonfigurowanego do odbioru i nadawania poprzez przemiennik satelity Es’hail-2 (zwanego także QO-100 lub Oscar-100). Trzeba pamiętać, że rzeczywista częstotliwość odbioru jest przesunięta o 9750 MHz w dół i mieści się w zakresie 739,5-740 MHz (9750 MHz jest to o częstotliwość generatora lokalnego w konwerterze satelitarnym LNB zamontowanym na czaszy anteny parabolicznej).

Czułość systemu oraz jakość demodulacji oceniam jako znakomite. Stabilność częstotliwości odbiornika w tym konkretnym przypadku nie ma większego znaczenia dzięki wykorzystaniu funkcji SDR Console do stabilizacji względem beacona 10489,75 MHz.

Nadawanie SSB do QO-100 jest jak najbardziej możliwe, a przy wykorzystaniu SDR Console wręcz proste. Program ten posiada łatwo konfigurowalny moduł „Transmit”. Sygnał audio oczywiście brany jest z karty dźwiękowej komputera. Sygnał SSB na częstotliwości 2,4 GHz w moim egzemplarzu miał poziom rzędu 3 dBm (2 mW) i wymagał wzmocnienia. Ze względu na straty w fiderze na tak dużej częstotliwości optymalny byłby montaż zestawu wraz ze wzmacniaczem bezpośrednio pod anteną. Wtedy sterowanie Adalm-Pluto trzeba by zrobić za pomocą kabla ethernetowego lub bezprzewodowo po Wi-Fi, ponieważ możliwości wykorzystania kabla USB są ograniczone do kilku metrów. Alternatywnym rozwiązaniem jest zastosowanie dodatkowego wzmacniacza dołączonego do wyjścia TX w celu skompensowania strat w kablu. Może to być niedrogi i łatwo dostępny moduł wzmacniacza szerokopasmowego 5-6000 MHz jaki pokazano niżej. Wzmacniacz jest zasilany napięciem 5V z płytki Adalm-Pluto (katoda elementu D3), pobór prądu to ok. 70 mA. Używając swojego miernika poziomu sygnału pomierzyłem,  że wzmacniacz ten pracuje liniowo do 13 dBm na wyjściu, czyli tylko 20 mW – jest to mniej niż podają na stronach sprzedawcy. Aby nie przekroczyć tej wartości musiałem ograniczyć sygnał wyjściowy za pomocą suwaka Drive w oknie „DSP Transmit” do 80%.

Trzeba jednak mieć świadomość pewnych ograniczeń zestawu Adalm-Pluto. Jest to w końcu platforma edukacyjna i ćwiczeniowa. Dla przykładu – sygnał wejściowy odbiornika jest mieszany z PROSTOKĄTNYM sygnałem z generatora lokalnego, a więc z sygnałem o dużej zawartości harmonicznych. W przypadku odbioru sygnału naturalnie wąskopasmowego przesyłanego kablem koncentrycznym z konwertera satelitarnego nie ma to większego znaczenia. Ale jeśli chcielibyśmy odbierać sygnały w paśmie amatorskim 2 m, to będziemy słyszeli również stacje nadające w paśmie 70 cm, a nawet 23 cm! Na terenach mieszkalnych zwykły RTL-SDR będzie dużo lepszy. W takim przypadku problem można rozwiązać tylko poprzez zastosowanie dobrych flirtów na wejściu RX Adalm-Pluto.

Słabym punktem jest także generator zegara 40 MHz. Jest on za mało stabilny termicznie do celów radiokomunikacyjnych. Jest wiele sposobów rozwiązania tego problemu. Układ płytki drukowanej umożliwia stosunkowo łatwe wprowadzenia zewnętrznego sygnału wzorcowego, jest szereg opisów w sieci jak to zrobić (PRZYKŁAD). Jednak moim zdaniem wygodniejszą metodą jest zastąpienie oryginalnego oscylatora 100 ppm poprzez dużo stabilniejszy, i postanowiłem pójść tą drogą. Bazując na doświadczeniach DG9BFC (szukaj na qrz.com) wybrałem oscylator ASVTX-13-C-40.000-I05-T (40 MHz, 1.8v, 0.5ppm). Jest on znacznie mniejszy od oryginalnego (2 x 1,6mm). Wymiana była dość kłopotliwa. Aby odlutować stary wykorzystałem kawałek drutu srebrzonego 1mm wygiętego w kształcie „U” aby podgrzać wszystkie 4 wyprowadzenie za pomocą lutownicy jednocześnie, potem przy pomocy plecionki usunąłem nadmiar cyny, następnie delikatnie położyłem nowy oscylator i dolutowałem używając minimalnej ilości cyny. Można także zmontować lub zakupić gotową płytkę z wyżej wspomnianym generatorem 0,5 ppm.

Bardzo duży wpływ na stabilność ma sposób odprowadzania ciepła z płytki Adalm-Pluto. Zostawienia jej w oryginalnej obudowie to nie jest dobry pomysł. Spotkać można różne rozwiązania: chłodzenie pasywne z wykorzystaniem termo-przewodzącego silikonu i metalowej obudowy (DG9BFC – patrz opis DC5ZM), dodatkowe radiatory, czy nawet chłodzenie za pomocą małego wiatraka. Moje rozwiązanie jest pokazane poniżej.

Do wyjścia TX można także dołączyć moduł wzmacniacza z portalu aukcyjnego oznaczony jako SPF5189Z. Daje on wzmocnienie 12db i pracuje liniowo nawet do 23dBm (200mW na wyjściu). Przy maksymalnym wysterowaniu wyjścia Pluto (Drive 100%) otrzymuje się na 2,4 GHz sygnał o mocy 15dBm (ponad 30mW). Trochę mało… Poprzednio pracujący w tym miejscu moduł moduł wzmacniacza szerokopasmowego (oznaczony 5-6000 MHz) miał wprawdzie wzmocnienie 18dB, ale pracował liniowo tylko do 13 dBm na wyjściu.

W obudowie (poza wzmacniaczem) umieściłem również układ do zasilania konwertera satelitarnego. Aby uniknąć wprowadzania dodatkowego napięcia 12V zastosowałem przetwornicę podwyższającą napięcie z 5V na 12V. Można znaleźć wiele rozwiązań takich przetwornic. W moim przypadku jest to płytka uruchomieniowa z układem TPS61085. Przy okazji zamontowałem przełącznik umożliwiający podwyższenie napięcia pracy przetwornicy i zasilania konwertera do 18V, dzięki czemu mogę łatwo zmieniać polaryzację na typu H w celu odbioru sygnału z transpondera szerokopasmowego. Pobór prądu przetwornicy step-up z 5V wynosi ok. 70 mA niezależnie od wartości napięcia wyjściowego. Napięcie to było doprowadzone do gniazda typu F poprzez dławik 10uH, a sygnał RX z płytki poprzez kondensatory separujące 15pF || 10nF.

Doklejone 4 radiatory oraz aluminiowa obudowa powinny pomagać w odprowadzaniu ciepła i stabilizacji temperatury płytki. Aby polepszyć cyrkulację powietrza pracuję bez założonej górnej pokrywy, a pod płytkami wykonałem w obudowie szereg otworów. W ciągu 15 minut od włączenia zasilania częstotliwość nadawania na częstotliwości 2,4 GHz rośnie o 240 Hz (przy wzroście temperatury płytki o 6,6 stopnia), w ciągu kolejnych 15 minut częstotliwość zmienia się już tylko o 40 Hz, co jest do przyjęcia. Po zamknięciu obudowy było znacznie gorzej – zmiany częstotliwości nadajnika były uciążliwe. Zasilanie poprzez gniazdo mini-USB z komputera okazało się niedostateczne,  napięcie zamiast 5V potrafiło spaść nawet do 4,3V, dlatego wykorzystałem drugie gniazdo mini-USB i dołączyłem do niego ładowarkę USB o stabilnym napięciu wyjściowym 5V. Wygląd zestawu bez górnej pokrywy na stanowisku pracy pokazany jest niżej z lewej.

Ostatecznie zdecydowałem się na zainstalowanie małego wentylatora 5V, 30 x 30 x 6 mm od spodu górnej pokrywy, co radykalnie rozwiązało problem – częstotliwość nadawania jest stabilna w krótkim czasie od chwili włączenia zasilania urządzenia.

Uwagi praktyczne:
– jeśli słuchasz Es’Hail 2 (QO-100) to nie ma powodu, aby na transponderze wąskopasmowym używać szerokość pasma 3 MHz. Węższe pasma, takie jak 550 kHz czy 1,5 MHz, mają odpowiednio niższe transfery danych USB, co zmniejsza problemy spowodowane przez interfejs USB w Pluto,
– aby zmniejszyć problemy z zasilaniem przez złącze danych USB, możesz użyć drugiego gniazda mini-USB i podłączyć do wydajne źródło zasilania USB. Komputery stacjonarne sobie radzą, ale mniejsze komputery mogą nie być w stanie dostarczyć odpowiedniego prądu, wymaganego przez procesor i inne układy Pluto,
– wykorzystanie napięcia 5V dostarczanego na oba złącza USB do zasilania innych układów (np. wzmacniacza TX) jest trudne. Ze względu na zaawansowaną konstrukcję płytki Pluto nie ma dobrego miejsca bezpieczne na dolutowanie kable w taki sposób, aby uniknąć spadków napięcia na układach i bardzo cienkich ścieżkach PCB. Dlatego ostatecznie zdecydowałem się zasilać Adalm-Pluto poprzez złącze Data z PC, a wszystkie pozostałe układy (wzmacniacz, przetwornica step-up, układ PTT oraz wentylator) z zewnętrznego zasilacza 5V.

Ciekawy wątek dotyczący zestawu Adalm-Pluto i jego aplikacji do telewizji cyfrowej DVB-S można znaleźć TUTAJ. Obraz poniżej z lewej pokazuje odebrany przez mój Adalm-Pluto sygnał z anteny satelitarnej dla ustawionej szerokości pasma 6 MHz i napięcia zasilania konwertera satelitarnego podniesionego z 12 do 18 V (zmiana polaryzacji z V na H). Sygnał o łagodnych zboczach o szerokości ok. 2 MHz to nadawany w sposób ciągły beacon – video DATV (DVB-S2, 2MS/s QPSK). Obraz w środku strony pokazuje  transmisję DATV w paśmie transpondera szerokopasmowego. Należy zwrócić uwagę na to, że pokazane widmo sygnału odbieranego jest obcięte na krańcach – po prostu pasmo odbiornika nie obejmuje całego 8-megahercowego zakresu transpondera. Natomiast prawy obrazek to odpowiednio wyskalowane widmo transmisji DATV o szerokości pasma ok. 800 kHz. Bardzo przydatny jest działający na okrągło sieciowy monitor pasma transpondera szerokopasmowego.

Jak demodulować sygnały DATV? Moje założenie polega na wykorzystaniu Adalm-Pluto, bez inwestowania w dodatkowy sprzęt jak np. urządzenie MiniTiouner.

W systemie Windows odbiór DATV on-line umożliwia Windows Realtime DVB-S Demodulator for Es’Hail-2 & Amateur TV . 12 grudnia 2019 r. autor tego oprogramowania opublikował pierwsza wersję obsługującą Adalm-Pluto. Sprawdziłem – działa! Poniżej zrzut ekranu odbioru beacona (kilkuminutowego filmu non-stop) na częstotliwości wyjściowej LNB 742,5 MHz.

Należy pamiętać o ustawieniu napięcie zasilania LNB na polaryzację H (18V), lub o przekręceniu go o 90 stopni. Do uruchomienia odbioru może się przydać instrukcja dostępna TUTAJ. Trzeba dodać, że nie wszystkie sygnały udało mi odebrać. Trudno mi stwierdzić, czy to wynika z niedoskonałości programu DVB-S2 Demod GUI, czy ze zbyt małego stosunku sygnał-szum. W tym drugim przypadku rozmiar czaszy anteny satelitarnej oraz jej prawidłowe ustawienie ma krytyczne znaczenie.

Zanim zacznie się nadawać należy zmodyfikować firmware Adalm-Pluto. Evariste F5OEO opracował amatorską wersję firmware w celu stworzenie łatwej platformy dla łączności poprzez satelitę QO-100, ale może być on stosowany do pracy także na innych pasmach. Firmware obejmuje:
–  Modulator DATV DVB-S/ S2.
–  Analogowy modulator TV wykorzystujący tryb NASA Apollo (w fazie rozwoju) HackTV
–  SSB
–  SSTV
–  Cyfrowy modulator dźwięku FreeDV Codec2
–  Rysowanie grafik na widmie
–  Odbiór DATV ma zostać dodany w przyszłości.

Więcej informacji można znaleźć w pliku info.html, który pojawi się w głównym katalogu Adalm-Pluto. Evariste uaktualnia firmware od czasu do czasu (do ściągnięcia), warto sprawdzać regularnie. Dodatkowa funkcja tego firmware to możliwość sterowania PTT (np. wzmacniaczem mocy) z programu SDR Console przy wykorzystaniu wyjść GPO Adalm-Pluto. Schemat układu oraz zależności czasowe pokazane są niżej.

Układ ten zmontowałem na płytce uniwersalnej i umieściłem w obudowie w sposób jak niżej:

Można także zakupić gotową płytkę F5UII podobnym układem.

Zanim zacznie się nadawać należy także zainstalować program do tworzenia i edycji plików źródłowych, co jest opisane TUTAJ oraz TUTAJ. Szczegółowa instrukcja jest do ściągnięcia TUTAJ. Stworzyłem kilka testowych scen z wykorzystaniem obrazów i kamerki internetowej. Po wprowadzeniu w oknie Settings-Strem-Server komendy rtmp://192.168.2.1:7272/,437,DVBS2,QPSK,333,23,0, i wciśnięciu „Start Streaming” udało mi się wygenerować transmisję na wyjściu TX Adalm-Pluto, którą odebrałem w paśmie 70cm za pomocą dongla RTL-SDR i wyżej wspomnianego programu DVB-S2 Demod GUI. Do nadawania poprzez Oscara-100 potrzebny jest wzmacniacz 2,4 GHz stosunkowo dużej mocy. Zacząłem prace nad wzmacniaczem 30 W według DJ0ABR.

17 grudnia 2019 r. na widmie sygnału mojego Pluto pojawiły się tajemnicze zakłócenia jak niżej.

Według DM4DS to jakaś nowa stacja telewizyjna, której 3 harmoniczna z 740 MHz przechodzi przez LNB. Do usunięcia pików potrzebny jest więc filtr dolno-, górno-przepustowy, ewentualnie filtr wycinający typu notch. Postanowiłem sprawdzić taki właśnie filtr w postaci stroika z odcinka kabla koncentrycznego. Znalazłem w szufladzie kawałek kabla teflonowego o nieznanych charakterystykach, dlatego odpowiednią długość dobrałem metodą prób i błędów (zwieranie żyły do ekranu za pomocą szpilki). Efekty okazały się bardo dobre:

W lutym 2020 doszedł do mnie w końcu wzmacniacz CN0417 z Analog Device. Stanowi on idealne uzupełnienie płytki Pluto po stronie nadawczej i zastępuje chiński wzmacniacz szerokopasmowy. Posiada on filtr na 2,4 GHz. Według moich pomiarów ma wzmocnienie 23 dB i pracuje liniowo do 24 dBm na wyjściu (250 mW). Pobiera z zasilania 5V ok. 360 mA. Dla porównania – chiński moduł z oznaczeniem „F=5-6000MHz” ma wzmocnienie 18 dB i pracuje liniowo do 13 dBm na wyjściu (20 mW) i pobiera prąd ok. 70 mA, a moduł z oznaczeniem „SPF5189Z” ma wzmocnienie 12 dB i pracuje liniowo do 21 dBm na wyjściu (130 mW) i pobiera prąd od 88 do 145 mA (w zależności od egzemplarza).

W roku 2020 pojawił się na rynku wzmacniacz oparty o układ SKY65135. Wygląda on nie tylko na znakomity driver do wzmacniacza mocy – przy wzmocnieniu 27 dB i mocy wyjściowej 1W umożliwia już pracę bezpośrednio przez QO-100, szczególnie przy większej czaszy satelitarnej. Moje pomiary potwierdziły specyfikacje producenta modułu. Udało się z niego „wycisnąć” nawet 32 dBm mocy na wyjściu (1,6 W). Uwaga: układ wymaga dobrego opływu powietrza lub dodatkowego radiatora!

Poniżej znajduje się porównanie wyżej wspominanych modułów wzmacniaczy na 2,4 GHz:

Kilka słów na temat audio – korespondenci bardzo chwalą sygnał SSB, jaki daje Pluto. Wynika to w pewnym stopniu z możliwości kształtowania sygnału, jakie daje program SDR Console. A są one całkiem duże. Do pracy SSB używam zestawu nagłownego KOSS SB/45 – to znakomity kompromis między jakością a ceną. Poniższe ustawienia to pewne optimum dla tego zestawu i mojego głosu. Podstawowe ustawienia (wzmocnienie mikrofonu Gain=70%, głębokość procesingu Proc=85% oraz domyślna szerokość pasma 2,7 kHz) są dostępne bezpośrednio w oknie Transmit. Po wejściu w opcje Transmit Options – Audio In – Bandpass Filter – Definitions można zmień parametry dla każdego z dostępnych ustawień domyślnych.  Denoiser, czyli bramkę szumową warto stosować – ustawiłem na 12dB. Envelope Symmetry w teorii umożliwia ustawienie symetrii obwiedni sygnału modulującego poprzez zastosowanie filtru cyfrowego IIR. Wpływ ustawienia na jakość sygnału jest zauważalny. Po włączeniu Phase rotation stosuję Filter Q=0,50.  Equiliser umożliwia kształtowanie charakterystyki częstotliwościowej sygnału mikrofonowego, dla SSB warto podbić średnie częstotliwości (stosuję następujące ustawienie charakterystyki przenoszenia Hz/dB: 50/-6, 100/0, 200/+8, 400/+15, 800/+19, 1k6/+18, 3k2/12, 6k4/0, 12k8/-8). W razie zbyt słabego wysterowania sygnałem audio można zwiększyć globalne wzmocnienie w oknie Gains (u mnie Gain=100%,  Microphone boost= 5.0 dB).

UWAGA – przy pracy SSTV i innymi trybami cyfrowymi procesor dźwięku, Equaliser oraz opcja Phase rotation muszą być wyłączone!

Wygląd Pluto (maj 2020) wraz z układami towarzyszącymi pokazano wyżej. W lewym dolnym rogu jest wzmacniacz CN0417. Nad nim do gniazda typu F przylutowana jest płytka z filtrami (opisana niżej). W lewym górnym rogu znajduje się przetwornica step-up z TPS61085. Na płytce czołowej od dołu: gniazdo PTT, wyjście TX z CN0417 za pomocą kabla, wejście do konwertera LNB, wejście dodatkowego zasilania 5 V, przełącznik napięcia LNB 12/18 V. W prawym górnym rogu jest płytka z układem PTT. Drugi przekaźnik został dodany w celu automatycznego dołączania dodatkowego zasilania 5 V do układów dodatkowych i wentylatora dopiero po pojawieniu się zasilania płytki Pluto na wejściu USB Data.

Płytka z filtrami (schemat wyżej) została dodana jako przygotowanie do wykorzystania zmodyfikowanego LNB , gdzie sygnał wzorcowy 25 MHz ma być podawany tym samym kablem, co sygnał wyjściowy LNB 740 MHz. W górnej gałęzi znajduje się filtr dolnoprzepustowy dla sygnału 25 MHz. Indukcyjności  L2/3 to 4 zwoje DNE0,8 nawinięte na wiertle 6 mm. Poprzez cewkę SMD L4 podawane jest napięcie zasilające LNB.

Filtr przepustowy na 740 MHz można zbudować z elementów SMD, lecz indukcyjności 10/15 nH nie można dostać w każdym sklepie, dlatego zrobiłem je nawijając 2 zwoje DNE 0,8 na wiertle 3 mm. W przypadku L5/6 zwoje są mocno rozciągnięte, tak naprawdę to indukcyjności te dobrałem obserwując charakterystykę filtru na nano-VNA  (ściskałem/rozciągałem te cewki aż byłem zadowolony z charakterystyki). 3-decybelowe pasmo filtru to 670-780 MHz. Na wyjściu filtru dołożyłem tłumik 12 dB, ponieważ sygnał z LNB jest dostatecznie silny, a według niektórych źródeł może przesterować wejście RX Pluto.

Aktualnie pracuję nad generatorem wzorcowym 25 MHz dla LNB. Chcę wykorzystać wzorzec 10 MHz z GPSDO lub OCXO. Pierwszy pomysł to podzielenie częstotliwości przez za pomocą 74HC74 i następnie powielenie x5 za pomocą standardowego powielacza z obwodem rezonansowym. Układ działał, lecz nie byłem z niego zadowolony. Drugi pomysł to wykorzystanie popularnego układu „powielacza zegara” (clock multiplier), np. NB3N502. Układ uruchamia się bardzo łatwo, lecz rezultat był całkowicie rozczarowujący! Odbierane sygnały były rozmyte w szerokim widmie. Doszedłem do wniosku, że przyczyną jest duży jitter (czyli fluktuacje okresu) na wyjściu NB3N502. Według karty katalogowej wynoszą one 15 ps, podczas gdy typowy generator wzorcowy powinien mieć poniżej 1 ps. Sygnał wzorcowy w konwerterze LNB jest powielany 390 razy, a więc jitter ulega powieleniu o tyle samo. Koncepcja z powielaczem x5 wymaga użycia „porządnej” pętli fazowej. Sprawdziłem także aplikację generatora 25 MHz z układem SI5351 – jakość sygnału odbieranego także okazała się niezadawalajaca.

Grudzień 2020 – nowy układ generatora wzorcowego 25 MHz do LNB i 40 MHz do Adalm-Pluto gotowy!

Patrz nowy wątek: hf5l.pl/adalm-pluto-clocker/

W styczniu 2021 na internetowych portalach aukcyjnych pojawiło urządzenie Pluto+. Jest to chiński klon czy raczej nowa, znacznie ulepszona wersja oryginału. Ma 2 wejścia RX i 2 wyjścia TX, czyli wykorzystuje w pełni możliwości transceivera AD9363. Urządzenie wyposażono także w gniazdo karty microSD, którą można użyć do bootowania systemu. Za pomocą ustawienia zworek można wybrać, czy użytkownik chce używać oryginalny firmware ADALM-Pluto, czy też nowy. Duży postęp w stosunku do oryginału to pojawienie się gniazda Gigabit Ethernet. Równie ważne to usunięcie wady, jakim była niestabilność generatora wzorcowego. Zastosowano dużo stabilniejszy generator VCTCXO 40MHZ 0.5ppm z możliwością kalibracji częstotliwości pracy za pomocą potencjometru. Dodatkowo układ ten został umieszczony na płytce w miejscu odległym od wydzielających ciepło układów scalonych. Bardzo łatwo zamiast generatora wbudowanego można dołączyć źródło wysokostabilnego sygnału zewnętrznego – na płytce umieszczono specjalnie do tego celu przeznaczone mini-gniazdo koncentryczne IPEX. Urządzenie dostarczane jest w czarnej metalowej obudowie, na zdjęciu pokazano wygląd płytki PCB.

W marcu 2021 roku ukazała się  poprawiona wersja Adalm-Pluto Revision D. Więcej informacji i schemat można znaleźć pod adresem: https://wiki.analog.com/university/tools/pluto/hacking/hardware . Dobre omówienie i dyskusję można znaleźć na forum AMSAT: https://forum.amsat-dl.org/index.php?thread/3686-adalm-pluto-revision-c/

Marzec 2022 – mój Adalm-Pluto popsuł się. Diagnostyka tego urządzenia jest trudna, ale wszystko wskazywało, że uszkodzeniu uległ układ AD9363. Zdecydowałem się zamówić nowy egzemplarz. Zgodnie z oczekiwaniami otrzymałem wersję Adalm-Pluto Revision D. Moje doświadczenia z nową wersją Pluto są opisane w oddzielnym wpisie na naszych stronach: https://hf5l.pl/adalm-pluto-rev-d/

Mirek SP5GNI